Het excuus van de boomwortel
'Een mens hoort niet te vallen’
Vallen is één van de belangrijkste indicatoren van ouder en kwetsbaarder worden. Op de valpoli van het Deventer Ziekenhuis wordt onderzocht wat maakt dat iemand valt of een valneiging heeft. ‘Vaak is het zogenaamd struikelen over een boomwortel al een indicatie van een ouder wordend lichaam’, weten fysiotherapeuten Ramon van Loon en Robbin Tjoonk uit ervaring.
Een keer vallen kan. Natuurlijk kun je een keer struikelen. Maar wie zonder directe aanleiding vaker valt, kan al snel fysiek ‘kwetsbaar’ zijn. ‘Eigenlijk ligt onze, maar ook de landelijke norm, op twee keer vallen per jaar’, vertelt Ramon van Loon. Mijn voorganger geriatriefysiotherapeut Gerrit Imenkamp zei altijd: “een mens hoort niet te vallen”. Hij had gelijk. Als iemand vaker valt, is er vaak iets aan de hand. Vallen is het onvermogen om overeind te blijven. Zelfs bij gladheid zijn gezonde mensen vaak in staat toch op de been te blijven. Juist kwetsbare mensen vallen dan juist vaak toch.’ Robbin vult aan: ‘Er heerst de gedachte dat vallen een normaal verschijnsel is dat hoort bij ouder worden. Mensen lijken enige schaamte te hebben, halen de schouders er over op en noemen het dan eerder "struikelen" zodat het minder lading heeft! We horen dat vaak op de valpoli: “Ik ben gestruikeld over een boomwortel”. Te vaak is dat een excuus omdat mensen moeite hebben om te accepteren dat ze ouder en kwetsbaarder worden. Begrijpelijk, want dat is ook confronterend. Als wij mensen een stok of rollator adviseren, willen mensen dat vaak ook niet. Anderzijds: het is zonde om een heup te breken als dat niet hoeft.’
Ramon van Loon
Robbin Tjoonk
‘Op de valpoli porberen we mensen die vallen of valangst hebben weer meer zelf-vertrouwen te geven.'
Testen liegen niet
Maar testen liegen niet. Op de valpoli kunnen fysiotherapeuten vaak heel snel een diagnose stellen dat er toch echt iets aan de hand is. Ramon: ‘Het hoort ook bij ouder worden. Vanaf 35 jaar gaan je spieren al “vervetten” en gaat de spierfunctie al achteruit. Kijk naar topsporters die na hun 35ste ook snel hun piek hebben gehad. We noemen dat sarcopenie: afname van spiermassa. Vallen is niet leeftijdsgebonden, maar we zien toch wel dat mensen vaker vallen naarmate ze ouder worden. Mensen worden trager, de loopsnelheid neemt af. Dat is een glijdende schaal.’ Dertig procent van de 65 + valt minstens één keer per jaar, en vijftig procent van de 70 plussers. Robbin vertelt dat er daarbij twee categorieën patiënten zijn. ‘In 80-85 procent van de gevallen is het gewoon een fysieke component waardoor iemand valt. Vallen is bij uitstek multifactorieel, een puzzel naar onderliggende risicofactoren vergt uitgebreide analyse. Mensen denken ten onrechte dat er niks aan te doen is, als je ze bewust kan maken van effecten van onder andere valpreventie-programma’s of hulpmiddelen en dat dit kan betekenen dat ze langer zelfstandig/zelfredzaam kunnen blijven wonen zie je ze nadenken. Vallen is een symptoom van fysieke kwetsbaarheid door veroudering. Maar soms wil het hoofd ook meer dan het lichaam. Mensen die geestelijk fit zijn, en soms snel omdraaien omdat ze denken dat dat nog kan, worden soms ingehaald door hun fysiek. Het hoofd wil wel, maar het lichaam wordt trager.’
Valpoli
De valpoli is er speciaal voor mensen om te kijken wat maakt dat iemand valt. Ramon en Robbin hebben twee keer per week een ‘valpoliplek’. Ramon: ‘Dan kijken we los van de geriater naar de patiënt. Die twee beelden (fysio en geriater) leggen we over elkaar heen om zo tot een diagnose te komen. Dan formuleren we een antwoord op de vraag waarom iemand valt.’ Robbin: ‘Soms kan vallen bijvoorbeeld ook door medicatie komen. Bijwerkingen van medicijnen kunnen mensen instabiel maken. Soms is er ook sprake van een psychologische component. Als mensen vallen, kunnen ze daardoor valangst ontwikkelen. Mensen worden bang om te vallen en gaan zich (onnodig) aanpassen. Het effect ervan is vaak dat ze daardoor juist nog vaker vallen. Op de valpoli proberen we dan mensen weer zelfvertrouwen te geven middels het opstellen van een valtrainingsprogramma zodat ze op de been blijven. Die wordt vaak gegeven in de eerste lijn in de regio.’ Soms is het ook andersom. ‘Bizar voorbeeld’, vertelt Ramon: ‘We kregen pas iemand op de poli die zei dat-ie wel veertig keer per jaar valt. Maar dan weer lachend opstaat. Hij maakte zich geen zorgen, dacht dat het er bij hoorde. Moesten we aanvankelijk ook om lachen, maar uiteindelijk bleek na testen dat deze patiënt wel degelijk kwetsbaar was en onderliggend iets had.’ Robbin: ‘Vallen kan soms ook ontstaan door iets simpels als een blaasontsteking. Bij kwetsbare mensen kan zo’n aandoening direct invloed hebben op de gehele fysieke gesteldheid en ook tot vallen leiden.’
Landelijk probleem
In 2021 (laatste cijfers) overleden 5428 Nederlanders door een val. Ruim 79 procent was 80 jaar of ouder. En er waren 105.000 bezoeken aan de SEH als gevolg van vallen bij ouderen van 65 jaar en ouder. Dat is elke vijf minuten iemand op de spoedpost. 58% van de 65-plussers wordt uiteindelijk behandeld voor een fractuur. Ouderen moeten ook steeds vaker langer thuis blijven wonen, waardoor meer valongelukken voorkomen. Ramon: ‘De overheid ziet dat probleem ook en er wordt flink geïnvesteerd in valpreventie. Dat gebeurt veelal in de eerste lijn en bij mensen thuis. Die zien wij dus niet in het ziekenhuis. Dat is beter ook. De beste manier om vallen te voorkomen is mijns inziens toch valtraining in iemands eigen leefwereld.’
==
Meer weten over dit onderwerp? Kijk ook op Onbezorgd Mobiel Deventer.
'We horen vaak: "ik ben gestruikeld over een boomwortel". Vaak is dat een excuus en is er onderliggend wat aan de hand. Vaker dan twee keer vallen zonder aanleiding is een signaal.'
